श्री शिवमहापुराण द्वितीयोऽध्यायः Shiv Mahapuran Adhyay Two

Post Date:

शिवपुराणके श्रवणसे देवराजको शिवलोकको प्राप्ति

शौनक उवाच

सूत सूत महाभाग धन्यस्त्वं परमार्थवित्‌।
अद्भुतेयं कथा दिव्या श्राविता कृपया हि न:॥ १

अर्थ: शौनकजी बोले-हे महाभाग सूतजी। आप धन्य हैं, परमार्थतत्त्वके ज्ञाता हैं, आपने कृपा करके हमलोगोंको यह बड़ी अद्भुत एवं दिव्य कथा सुनायी है।

अघौघविध्वंसकरी मनःशुद्धिविधायिनी।
शिवसन्तोषजननी कथेयं नः श्रुताद्लुता॥ २

अर्थ: हमने यह पापनाशिनी, मनको पवित्र करनेवाली और भगवान्‌ शिवको प्रसन्न करनेवाली अद्भुत कथा सुनी॥ २॥

एतत्कथासमानं न भुवि किञ्चित्‌ परात्परम्‌।
निश्चयेनेति विज्ञातमस्माभिः कृपया तव॥ ३

अर्थ: भूतलपर इस कथाके समान कल्याणका सर्वश्रेष्ठ साधन दूसरा कोई नहीं है, यह बात हमने आज | आपकी कृपासे निश्चयपूर्वक समझ ली। हे सूतजी !

के के विशुध्यन्त्यनया कथया पापिनः कलो ।
वद तान्‌ कृपया सूत कृतार्थ भुवनं कुरु॥ ४॥

अर्थ: कलियुगमें इस कथाके द्वारा कौन-कौन-से पापी शुद्ध होते हैं ? उन्हें कृपापूर्वक बताइये और इस जगत्को कृतार्थ कोजिये
shiv mahapuran 1

सूत उवाच (सूतजी बोल)

ये मानवाः पापकृतो दुराचाररताः खलाः।
कामादिनिरता नित्यं तेऽपि शुध्यन्त्यनेन वे॥ ५
अर्थ:
- हे मुने! जो मनुष्य पापी, दुराचारी, खल तथा काम-क्रोध आदिमें निरन्तर डूबे रहनेवाले हैं, वे भी इस पुराणसे अवश्य शुद्ध हो जाते हैं ॥ ५॥

ज्ञानयज्ञः परोऽयं वै भुक्तिमुक्तिप्रद: सदा।
शोधनः सर्वपापानां शिवसन्तोषकारकः॥ ६
तृष्णाकुलाः सत्यहीनाः पितृमातृविदूषकाः।
दाम्भिका हिंसका ये च तेऽपि शुध्यन्त्यनेन वै॥ ७
स्ववर्णाश्रमधर्मेभ्यो वर्जिता मत्सरान्विताः।
ज्ञानयज्ञेन तेऽनेन सम्पुनन्ति कलावपि॥ ८
अर्थ:
यह कथा वास्तवमें उत्तम ज्ञानयज्ञ है, जो सदा सांसारिक भोग और मोक्षको देनेवाला है, सभी पापोंको नष्ट करनेवाला है और भगवान्‌ शिवको प्रसन्न करनेवाला है। जो अत्यन्त लालची, सत्यविहीन, अपने माता-पितासे द्वेष करनेवाले, पाखण्डी तथा हिंसक वृत्तिके हैं; वे भी इस ज्ञानयज्ञसे शुद्ध हो जाते हैं। अपने वर्णाश्रमधर्मका पालन न करनेवाले और ईर्ष्याग्रस्त लोग भी कलिकालमें इस ज्ञानयज्ञके द्वारा पवित्र हो जाते हैं॥ ६-८॥

छलच्छद्मकरा ये च ये च क्रूरा: सुनिर्दयाः।
ज्ञानयज्ञेन तेऽनेन सम्पुनन्ति कलावपि॥ ९
ब्रह्मस्वपुष्टाः सततं व्यभिचाररताश्च ये।
ज्ञानयज्ञेन तेऽनेन सम्पुनन्ति कलावपि॥ १०
सदा पापरता ये च ये शठाशच दुराशयाः।
ज्ञानयज्ञेन तेऽनेन सम्पुनन्ति कलावपि॥ ११
मलिना दुर्थियोऽशान्ता देवताद्रव्यभोजिनः।
ज्ञानयज्ञेन तेऽनेन सम्पुनन्ति कलावपि॥ १२
अर्थ:
जो लोग छल-कपट करनेवाले, क्रूर स्वभाववाले और अत्यन्त निर्दयी हैं, कलियुगमें वे भी इस ज्ञानयज्ञसे शुद्ध हो जाते हैं। ब्राह्मणके धनसे पलनेवाले तथा निरन्तर व्यभिचारपरायण जो लोग हैं, वे भी इस ज्ञानयज्ञसे इस कलिकालमें भी पवित्र हो जाते हैं। जो मनुष्य सदा पापकर्मोमें लिप्त रहते हैं, शठ हैं और अत्यन्त दूषित विचारवाले हैं, वे कलियुगमें भी इस ज्ञानयज्ञसे निर्मल हो जाते हैं। दुश्चरित्र, दुर्बुद्धि उद्विग्न चित्तवाले और देवताओंके द्रव्यका उपभोग करनेवाले पापीजन भी कलिकालमें भी इस ज्ञानयज्ञसे पवित्र हो जाते हैं॥ ९-१२॥

पुराणस्यास्य पुण्यं सन्महापातकनाशनम्‌।
भुक्तिमुक्तिप्रदं चेव शिवसन्तोषहेतुकम्‌॥ १३
अर्थ:
इस पुराणके श्रवणका पुण्य बड़े-बड़े पापोंको नष्ट करता है, सांसारिक भोग तथा मोक्ष प्रदान करता है और भगवान्‌ शंकरको प्रसन्न करता है॥ १३॥

अत्रैवोदाहरन्तीममितिहासं पुरातनम्‌।
यस्य श्रवणमात्रेण पापहानिर्भवत्यलम्‌॥ १४
अर्थ:
इस सम्बन्धमें मुनिगण इस प्राचीन इतिहासका उदाहरण दिया करते हैं, जिसके श्रवणमात्रसे पापोंका पूर्णतया नाश हो जाता है॥ १४॥

आसौत्‌ किरातनगरे ब्राह्मणो ज्ञानदुर्बलः।
दरिद्रो रसविक्रेता वेदधर्मपराङ्मुखः ॥ १५
सन्ध्यास्नानपरिभ्रष्टो वैश्यवृत्तिपरायणः।
देवराज इति ख्यातो विश्वस्तजनवञ्चकः॥ १६

स विप्रान्‌ क्षत्रियान्‌ वैश्यान्‌ शूट्रांश्‍चापि तथापरान्‌।
हत्वा नानामिषेणेैव तत्तद्धनमपाहरत्‌॥ १७

अधर्माद्‌ बहुवित्तानि पश्चात्तेनार्जितानि वै।
न धर्माय धनं तस्य स्वल्पञ्चापीह पापिनः॥ १८

अर्थ: पहलेकी बात है-किरातनगरमें एक ब्राह्मण रहता था, जो अज्ञानी, दरिद्र, रस बेचनेवाला तथा वैदिक धर्मसे विमुख था। वह स्नान-सन्ध्या आदि कर्मोसे भ्रष्ट हो गया था और वैश्यवृत्तिमें तत्पर रहता था। उसका नाम था देवराज। वह अपने ऊपर विश्वास करनेवाले लोगोंको ठगा करता था। उसने ब्राह्मणों, क्षत्रियों, वैश्यों, शूद्रों तथा दूसरोंको भी अनेक बहानोंसे मारकर उनका धन हड़प लिया था। बादमें उसने अधर्मसे बहुत सारा धन अर्जित कर लिया, परंतु उस पापीका थोड़ा-सा भी धन कभी धर्म के काम में नहीं लगा॥ १५--१८॥

एकदैकतडागे स स्नातुं यातो महीसुरः।
वेश्यां शोभावतीं नाम दृष्ट्वा तत्रातिविह्लः ॥ १९
स्ववशं धनिनं विप्रं ज्ञात्वा हृष्टाथ सुन्दरी।
वार्तालापेन तच्चित्तं प्रीतिमत्समजायत॥ २०
स्त्रियं कर्तु स तां मेने पतिं कर्तु च सा तथा।
एवं कामवशौ भूत्वा बहुकालं विजहृतुः॥ २९

अर्थ: एक दिन वह ब्राह्मण एक तालाबपर नहाने गया। वहाँ शोभावती नामको एक वेश्याको देखकर बह अत्यन्त मोहित हो गया। वह सुन्दरी भी उस धनी ब्राह्मणको अपने वशीभूत हुआ जानकर प्रसन्न हुई। आपसमें वार्तालापसे उनमें प्रीति उत्पन्न हो गयी। उस ब्राह्मणने उस वेश्याको पत्नी बनाना तथा उस वेश्याने उसे पति बनाना स्वीकार कर लिया। इस प्रकार कामवश होकर वे दोनों बहुत समयतक विहार करते रहे ॥ १९-२१॥

आसने शयने पाने भोजने क्रीडने तथा।
दम्पतीव सदा द्वौ तु ववृताते परस्परम्‌॥ २२
मात्रा पित्रा तथा पल्या वारितोऽपि पुनः पुनः।
नामन्यत वचस्तेषां पापवृत्तिपरायणः॥ २३

अर्थ: बैठने, सोने, खाने-पीने तथा क्रीड़ामें वे दोनों निरन्तर पति-पत्नीकी तरह व्यवहार करने लगे।अपने माता-पिता तथा पत्नीके बार-बार रोकनेपर भी पापकृत्यमें संलग्न वह ब्राह्मण उनको बात नहीं मानता था॥ २२-२३॥

एकदेरष्यांवशाद्‌ रात्रौ मातरं पितरं वधूम्‌।
प्रसुप्तान्‌ न्यवधीद्‌ दुष्टो धनं तेषां तथाहरत्‌॥ २४
आत्मनीनं धनं यच्च पित्रादीनां तथा धनम्‌।
वेश्यायै दत्तवान्‌ सर्वं कामी तद्गतमानसः ॥ २५
सोऽभक्ष्यभक्षकः पापी मदिरापानलालसः।
एकपात्रे सदाभौक्षीत्‌ सवेश्यो ब्राह्मणाधमः॥ २६

अर्थ: एक दिन रात्रिमें उस दुष्टने ईर्ष्यावश अपने सोये हुए माता-पिता और पत्नीको मार डाला और उनका सारा धन हर लिया। वेश्यामें आसक्त चित्तवाले उस कामीने अपना और पिता आदिका सारा धन उस बेश्याको दे दिया। वह पापी अभक्ष्य-भक्षण तथा मद्यपान करने लगा और वह नीच ब्राह्मण उस वेश्याके साथ एक ही पात्रमें सदा जूठा भोजन करने लगा॥ २४--२६॥

कदाचिद्देवयोगेन प्रतिष्ठानमुपागतः ।
शिवालयं ददर्शासौ तत्र साधुजनावृतम्‌॥ २७

अर्थ: एक दिन घूमता-घामता वह दैवयोगसे प्रतिष्ठानपुर (झूँसी-प्रयाग)-में जा पहुँचा। वहाँ उसने एक शिवालय देखा, जहाँ बहुतसे साधु-महात्मा एकत्र हुए थे॥ २७॥

स्थित्वा तत्र च विप्रोऽसौ ज्वरेणातिप्रपीडित: ।
शुश्राव सततं शैवीं कथां विप्रमुखोद्गताम्‌॥ २८ ॥

अर्थ: देवराज उस शिवालयमें ठहर गया और वहाँ उस ब्राह्मणको ज्वर आ गया। उस ज्वरसे उसको बड़ी पीड़ा होने लगी। वहाँ एक ब्राह्मणदेवता शिवपुराणकी कथा सुना रहे थे। ज्वरमें पड़ा हुआ देवराज ब्राह्मणके मुखारविन्दसे निकली हुई उस शिवकथाको निरन्तर सुनता रहा॥ २८॥

देवराजश्च मासान्ते ज्वरेणापीडितो मृतः।
बद्धो यमभटैः पाशैर्नीतो यमपुरं बलात्‌॥ २९

अर्थ: एक मासके बाद वह ज्वरसे अत्यन्त पीड़ित होकर चल बसा। यमराजके दूत आये और उसे पाशोंसे बाँधकर बलपूर्वक यमपुरीमें ले गये॥ २९ ॥
तावच्छिवगणाः शुश्रास्त्रिशूलाञ्रितपाणयः।
भस्मभासितसर्वाङ्घा रद्राक्षाञ्जितविग्रहाः॥ ३०
शिवलोकात्‌ समागत्य क्रुद्धा यमपुरीं ययुः।
ताडयित्वा तु तद्दूतांस्तर्जयित्वा पुनः पुनः॥ ३९
देवराजं समामोच्य विमाने परमाद्भुते।
उपवेश्य यदा दूताः कैलासं गन्तुमुत्सुकाः॥ ३२

अर्थ: इतनेमें ही शिवलोकसे भगवान्‌ शिवके पार्षदगण आ गये। उनके गौर अंग कर्पूरके समान उज्वल थे, हाथ त्रिशूलसे सुशोभित हो रहे थे, उनके सम्पूर्ण अंग भस्मसे उद्धासित थे और रुद्राक्षकी मालाएँ उनके शरीरकी शोभा बढ़ा रही थीं। वे सब-के-सब क्रोध करते हुए यमपुरीमें गये और यमराजके दूतोंको मार- पीटकर, बारम्बार धमकाकर उन्होंने देवराजको उनके चंगुलसे छुड़ा लिया और अत्यन्त अद्भुत विमानपर बिठाकर जब वे शिवदूत कैलास जानेको उद्यत हुए, उस समय यमपुरीमें बड़ा भारी कोलाहल मच गया॥ ३०-३२१/३॥

तदा यमपुरीमध्ये महाकोलाहलोऽभवत्‌।
धर्मराजस्तु तं श्रुत्वा स्वालयाद्‌ बहिरागमत्‌॥ ३३
दृष्ट्वाथ चतुरो दूतान्‌ साक्षाद्‌ रुद्रानिवापरान्‌।
पूजयामास धर्मज्ञो धर्मराजो यथाविधि॥ ३४

अर्थ: उस कोलाहलको सुनकर धर्मराज अपने भवनसे बाहर आये। साक्षात्‌ दूसरे रुद्रोंके समान प्रतीत होनेवाले उन चारों दूतोंको देखकर धर्मज्ञ धर्मराजने उनका विधिपूर्वक पूजन किया॥ ३३-३४॥

ज्ञानेन चक्षुषा सर्व वृत्तान्तं ज्ञातवान्‌ यमः।
न भयात्‌ पृष्टवान्‌ किञ्चिच्छम्भोदूतान्‌ महात्मनः॥ ३५

अर्थ: यमने ज्ञानदृष्टिसे देखकर सारा वृत्तान्त जान लिया, उन्होंने भयके कारण भगवान्‌ शिवके उन महात्मा दूतोंसे कोई बात नहीं पूछी॥ ३५॥

पूजिताः प्रार्थितास्ते वै कैलासमगमंस्तदा।
ददुः शिवाय साम्बाय तं दयावारिराशये॥ ३६

अर्थ: यमराजसे पूजित तथा प्रार्थित होकर वे शिवदूत कैलासको चले गये और उन्होंने उस ब्राह्मणको दयासागर साम्ब शिवको दे दिया॥ ३६॥

धन्या शिवपुराणस्य कथा परमपावनी।
यस्याः श्रवणमात्रेण पापीयानपि मुक्तिभाक्‌ ॥ ३७
सदाशिवमहास्थानं परं धाम परं पदम्‌।
यदाहुर्वेदविद्वांसः सर्वलोकोपरि स्थितम्‌॥ ३८
ब्राह्मणा: क्षत्रिया वैश्याः शूद्रा अन्येऽपि प्राणिनः ।
हिंसिता धनलोभेन बहवो येन पापिना॥ ३९
मातृपितृवधूहन्ता वेश्यागामी च मद्यपः।
देवराजो द्विजस्तत्र गत्वा मुक्तोऽभवत्‌ क्षणात्‌॥ ४०

अर्थ: शिवपुराणकी यह परम पवित्र कथा धन्य है, जिसके सुननेसे पापीजन भी मुक्तिके योग्य बन जाते हैं । भगवान्‌ सदाशिवके परमधामको वेदज्ञ सभी लोकोंमें सर्वश्रेष्ठ बताते हैं । ब्राह्मण, क्षत्रिय, वैश्य, शूद्र तथा अन्य प्राणी; यहाँतक कि जिस पापीने धनके लोभसे अनेक लोगोंकी हत्या को तथा अपने माता-पिता और पत्नीको भी मार डाला; वह वेश्यागामी, शराबी ब्राह्मण देवराज भी इस कथाके प्रभावसे भगवान्‌ शिवके परमधामको प्राप्तकर तत्क्षण मुक्त हो गया॥ ३७--४०॥

इति श्रीस्कान्दे महापुराणे शिवपुराणमाहात्म्ये देवराजमुक्तिवर्णनं
नाम द्वितीयोऽध्यायः ॥ २॥

॥ इस प्रकार श्रीस्कन्दमहापुराणके अन्तर्गत शिवपुराणमाहात्म्यमें देवराजमुक्तिवर्णन नामक दूसरा अध्याय पूर्ण हुआ॥ २॥

कोई जवाब दें

कृपया अपनी टिप्पणी दर्ज करें!
कृपया अपना नाम यहाँ दर्ज करें

Share post:

Subscribe

Popular

More like this
Related

शिव पुराण

शिव पुराण, हिन्दू धर्म के सबसे महत्वपूर्ण ग्रंथों में...

स्कन्द पुराण

Skanda Purana Table of Contentsस्कन्द पुराण का परिचय Introduction...

भविष्य पुराण Bhavishya Puran

वेदों का परिचय Introduction to Vedasभविष्यपुराण का परिचय Introduction...

श्री वराह पुराण Varaha Purana

वराह पुराण का परिचय Varaha Puranamवराह पुराण हिंदू...