मन्यु सूक्तम्

Medha Suktam In Hindi

मन्यु सूक्तम्(Manyu Suktam) ऋग्वेद के सातवें मंडल में पाया जाने वाला एक प्रमुख सूक्त है। इसे ऋषि वशिष्ठ द्वारा रचा गया माना जाता है। यह सूक्त मुख्य रूप से “मन्यु” अर्थात क्रोध के देवता को समर्पित है। यह सूक्त वैदिक युग में युद्ध, विजय, और संकट के समय सहायक शक्ति की प्रार्थना के रूप में उपयोग किया जाता था।

मन्यु का स्वरूप

मन्यु को इस सूक्त में एक देवता के रूप में चित्रित किया गया है, जो शक्ति, साहस, और क्रोध का प्रतीक है। मन्यु का क्रोध विनाशकारी नहीं है, बल्कि वह धर्म की रक्षा के लिए उपयोगी और आवश्यक माना जाता है। सूक्त में मन्यु की तुलना रथ पर सवार एक योद्धा से की गई है, जो शत्रुओं को हराने और अधर्म को नष्ट करने में सक्षम है।

मन्यु सूक्तम् Manyu Suktam

अथ मन्युसूक्तं
ऋग्वेद संहिता; मण्डलं 10; सूक्तं 83,84

यस्ते᳚ म॒न्यो-ऽवि॑धद् वज्र सायक॒ सह॒ ओजः॑ पुष्यति॒ विश्व॑मानु॒षक् ।
सा॒ह्याम॒ दास॒मार्य॒-न्त्वया᳚ यु॒जा सह॑स्कृतेन॒ सह॑सा॒ सह॑स्वता ॥ 1 ॥

म॒न्युरिन्द्रो᳚ म॒न्युरे॒वास॑ दे॒वो म॒न्युर् होता॒ वरु॑णो जा॒तवे᳚दाः ।
म॒न्युं-विँश॑ ईलते॒ मानु॑षी॒र्याः पा॒हि नो᳚ मन्यो॒ तप॑सा स॒जोषाः᳚ ॥ 2 ॥

अ॒भी᳚हि मन्यो त॒वस॒स्तवी᳚या॒-न्तप॑सा यु॒जा वि ज॑हि शत्रू᳚न् ।
अ॒मि॒त्र॒हा वृ॑त्र॒हा द॑स्यु॒हा च॒ विश्वा॒ वसू॒न्या भ॑रा॒ त्व-न्नः॑ ॥ 3 ॥

त्वं हि म᳚न्यो अ॒भिभू᳚त्योजा-स्स्वय॒म्भूर्भामो᳚ अभिमातिषा॒हः ।
वि॒श्वच॑र्-षणि॒-स्सहु॑रि॒-स्सहा᳚वान॒स्मास्वोजः॒ पृत॑नासु धेहि ॥ 4 ॥

अ॒भा॒ग-स्सन्नप॒ परे᳚तो अस्मि॒ तव॒ क्रत्वा᳚ तवि॒षस्य॑ प्रचेतः ।
त-न्त्वा᳚ मन्यो अक्र॒तुर्जि॑हीला॒हं स्वात॒नूर्ब॑ल॒देया᳚य॒ मेहि॑ ॥ 5 ॥

अ॒य-न्ते᳚ अ॒स्म्युप॒ मेह्य॒र्वाङ् प्र॑तीची॒न-स्स॑हुरे विश्वधायः ।
मन्यो᳚ वज्रिन्न॒भि मामा व॑वृत्स्वहना᳚व॒ दस्यू᳚न् ऋ॒त बो᳚ध्या॒पेः ॥ 6 ॥

अ॒भि प्रेहि॑ दक्षिण॒तो भ॑वा॒ मे-ऽधा᳚ वृ॒त्राणि॑ जङ्घनाव॒ भूरि॑ ।
जु॒होमि॑ ते ध॒रुण॒-म्मध्वो॒ अग्र॑मुभा उ॑पां॒शु प्र॑थ॒मा पि॑बाव ॥ 7 ॥

त्वया᳚ मन्यो स॒रथ॑मारु॒जन्तो॒ हर्​ष॑माणासो धृषि॒ता म॑रुत्वः ।
ति॒ग्मेष॑व॒ आयु॑धा सं॒शिशा᳚ना अ॒भि प्रय᳚न्तु॒ नरो᳚ अ॒ग्निरू᳚पाः ॥ 8 ॥

अ॒ग्निरि॑व मन्यो त्विषि॒त-स्स॑हस्व सेना॒नीर्नः॑ सहुरे हू॒त ए᳚धि ।
ह॒त्वाय॒ शत्रू॒न् वि भ॑जस्व॒ वेद॒ ओजो॒ मिमा᳚नो॒ विमृधो᳚ नुदस्व ॥ 9 ॥

सह॑स्व मन्यो अ॒भिमा᳚तिम॒स्मे रु॒ज-न्मृ॒ण-न्प्र॑मृ॒ण-न्प्रेहि॒ शत्रू᳚न् ।
उ॒ग्र-न्ते॒ पाजो᳚ न॒न्वा रु॑रुध्रे व॒शी वश᳚-न्नयस एकज॒ त्वम् ॥ 10 ॥

एको᳚ बहू॒नाम॑सि मन्यवीलि॒तो विशं᳚​विँशं-युँ॒धये॒ सं शि॑शाधि ।
अकृ॑त्तरु॒-क्त्वया᳚ यु॒जा व॒य-न्द्यु॒मन्त॒-ङ्घोषं᳚-विँज॒याय॑ कृण्महे ॥ 11

वि॒जे॒ष॒कृदिन्द्र॑ इवानवब्र॒वो॒(ओ)3॑-ऽस्माक᳚-म्मन्यो अधि॒पा भ॑वे॒ह 3
प्रि॒य-न्ते॒ नाम॑ सहुरे गृणीमसि वि॒द्मातमुत्सं॒-यँत॑ आब॒भूथ॑ ॥ 12 ॥

आभू᳚त्या सह॒जा व॑ज्र सायक॒ सहो᳚ बिभर्​ष्यभिभूत॒ उत्त॑रम् ।
क्रत्वा᳚ नो मन्यो स॒हमे॒द्ये᳚धि महाध॒नस्य॑ पुरुहूत सं॒सृजि॑ ॥ 13 ॥

संसृ॑ष्ट॒-न्धन॑मु॒भयं᳚ स॒माकृ॑तम॒स्मभ्य᳚-न्दत्तां॒-वँरु॑णश्च म॒न्युः ।
भिय॒-न्दधा᳚ना॒ हृद॑येषु॒ शत्र॑वः॒ परा᳚जितासो॒ अप॒ निल॑यन्ताम् ॥ 14 ॥

धन्व॑ना॒गाधन्व॑ ना॒जिञ्ज॑येम॒ धन्व॑ना ती॒व्रा-स्स॒मदो᳚ जयेम ।
धनु-श्शत्रो᳚रपका॒म-ङ्कृ॑णोति॒ धन्व॑ ना॒सर्वाः᳚ प्र॒दिशो᳚ जयेम ॥

ॐ शान्ता॑ पृथिवी शि॑वम॒न्तरिक्ष॒-न्द्यौर्नो᳚ दे॒व्य-ऽभ॑यन्नो अस्तु ।
शि॒वा॒ दिशः॑ प्र॒दिश॑ उ॒द्दिशो᳚ न॒-ऽआपो᳚ वि॒श्वतः॒ परि॑पान्तु स॒र्वत॒-श्शान्ति॒-श्शान्ति॒-श्शान्तिः॑ ॥

మన్యు సూక్తం

అథ మన్యుసూక్తం
ఋగ్వేద సంహితా; మండలం 10; సూక్తం 83,84

యస్తే᳚ మ॒న్యోఽవి॑ధద్ వజ్ర సాయక॒ సహ॒ ఓజః॑ పుష్యతి॒ విశ్వ॑మాను॒షక్ ।
సా॒హ్యామ॒ దాస॒మార్యం॒ త్వయా᳚ యు॒జా సహ॑స్కృతేన॒ సహ॑సా॒ సహ॑స్వతా ॥ 1 ॥

మ॒న్యురింద్రో᳚ మ॒న్యురే॒వాస॑ దే॒వో మ॒న్యుర్ హోతా॒ వరు॑ణో జా॒తవే᳚దాః ।
మ॒న్యుం-విఀశ॑ ఈళతే॒ మాను॑షీ॒ర్యాః పా॒హి నో᳚ మన్యో॒ తప॑సా స॒జోషాః᳚ ॥ 2 ॥

అ॒భీ᳚హి మన్యో త॒వస॒స్తవీ᳚యా॒న్ తప॑సా యు॒జా వి జ॑హి శత్రూ᳚న్ ।
అ॒మి॒త్ర॒హా వృ॑త్ర॒హా ద॑స్యు॒హా చ॒ విశ్వా॒ వసూ॒న్యా భ॑రా॒ త్వం నః॑ ॥ 3 ॥

త్వం హి మ᳚న్యో అ॒భిభూ᳚త్యోజాః స్వయం॒భూర్భామో᳚ అభిమాతిషా॒హః ।
వి॒శ్వచ॑ర్-షణిః॒ సహు॑రిః॒ సహా᳚వాన॒స్మాస్వోజః॒ పృత॑నాసు ధేహి ॥ 4 ॥

అ॒భా॒గః సన్నప॒ పరే᳚తో అస్మి॒ తవ॒ క్రత్వా᳚ తవి॒షస్య॑ ప్రచేతః ।
తం త్వా᳚ మన్యో అక్ర॒తుర్జి॑హీళా॒హం స్వాత॒నూర్బ॑ల॒దేయా᳚య॒ మేహి॑ ॥ 5 ॥

అ॒యం తే᳚ అ॒స్మ్యుప॒ మేహ్య॒ర్వాఙ్ ప్ర॑తీచీ॒నః స॑హురే విశ్వధాయః ।
మన్యో᳚ వజ్రిన్న॒భి మామా వ॑వృత్స్వహనా᳚వ॒ దస్యూ᳚న్ ఋ॒త బో᳚ధ్యా॒పేః ॥ 6 ॥

అ॒భి ప్రేహి॑ దక్షిణ॒తో భ॑వా॒ మేఽధా᳚ వృ॒త్రాణి॑ జంఘనావ॒ భూరి॑ ।
జు॒హోమి॑ తే ధ॒రుణం॒ మధ్వో॒ అగ్ర॑ముభా ఉ॑పాం॒శు ప్ర॑థ॒మా పి॑బావ ॥ 7 ॥

త్వయా᳚ మన్యో స॒రథ॑మారు॒జంతో॒ హర్​ష॑మాణాసో ధృషి॒తా మ॑రుత్వః ।
తి॒గ్మేష॑వ॒ ఆయు॑ధా సం॒శిశా᳚నా అ॒భి ప్రయం᳚తు॒ నరో᳚ అ॒గ్నిరూ᳚పాః ॥ 8 ॥

అ॒గ్నిరి॑వ మన్యో త్విషి॒తః స॑హస్వ సేనా॒నీర్నః॑ సహురే హూ॒త ఏ᳚ధి ।
హ॒త్వాయ॒ శత్రూ॒న్ వి భ॑జస్వ॒ వేద॒ ఓజో॒ మిమా᳚నో॒ విమృధో᳚ నుదస్వ ॥ 9 ॥

సహ॑స్వ మన్యో అ॒భిమా᳚తిమ॒స్మే రు॒జన్ మృ॒ణన్ ప్ర॑మృ॒ణన్ ప్రేహి॒ శత్రూ᳚న్ ।
ఉ॒గ్రం తే॒ పాజో᳚ న॒న్వా రు॑రుధ్రే వ॒శీ వశం᳚ నయస ఏకజ॒ త్వమ్ ॥ 10 ॥

ఏకో᳚ బహూ॒నామ॑సి మన్యవీళి॒తో విశం᳚​విఀశం-యుఀ॒ధయే॒ సం శి॑శాధి ।
అకృ॑త్తరు॒క్ త్వయా᳚ యు॒జా వ॒యం ద్యు॒మంతం॒ ఘోషం᳚-విఀజ॒యాయ॑ కృణ్మహే ॥ 11

వి॒జే॒ష॒కృదింద్ర॑ ఇవానవబ్ర॒వో॒(ఓ)3॑ఽస్మాకం᳚ మన్యో అధి॒పా భ॑వే॒హ 3
ప్రి॒యం తే॒ నామ॑ సహురే గృణీమసి వి॒ద్మాతముత్సం॒-యఀత॑ ఆబ॒భూథ॑ ॥ 12 ॥

ఆభూ᳚త్యా సహ॒జా వ॑జ్ర సాయక॒ సహో᳚ బిభర్​ష్యభిభూత॒ ఉత్త॑రమ్ ।
క్రత్వా᳚ నో మన్యో స॒హమే॒ద్యే᳚ధి మహాధ॒నస్య॑ పురుహూత సం॒సృజి॑ ॥ 13 ॥

సంసృ॑ష్టం॒ ధన॑ము॒భయం᳚ స॒మాకృ॑తమ॒స్మభ్యం᳚ దత్తాం॒-వఀరు॑ణశ్చ మ॒న్యుః ।
భియం॒ దధా᳚నా॒ హృద॑యేషు॒ శత్ర॑వః॒ పరా᳚జితాసో॒ అప॒ నిల॑యంతామ్ ॥ 14 ॥

ధన్వ॑నా॒గాధన్వ॑ నా॒జింజ॑యేమ॒ ధన్వ॑నా తీ॒వ్రాః స॒మదో᳚ జయేమ ।
ధనుః శత్రో᳚రపకా॒మం కృ॑ణోతి॒ ధన్వ॑ నా॒సర్వాః᳚ ప్ర॒దిశో᳚ జయేమ ॥

ఓం శాంతా॑ పృథివీ శి॑వమం॒తరిక్షం॒ ద్యౌర్నో᳚ దే॒వ్యఽభ॑యన్నో అస్తు ।
శి॒వా॒ దిశః॑ ప్ర॒దిశ॑ ఉ॒ద్దిశో᳚ న॒ఽఆపో᳚ వి॒శ్వతః॒ పరి॑పాంతు స॒ర్వతః॒ శాంతిః॒ శాంతిః॒ శాంతిః॑ ॥

मन्यु सूक्तम् वैदिक साहित्य का एक अनमोल हिस्सा है, जो हमें यह सिखाता है कि क्रोध जैसे भावनात्मक शक्तियों को धर्म और सत्य के लिए किस प्रकार प्रयोग किया जा सकता है। यह सूक्त हमारी आंतरिक शक्ति और साहस को जागृत करने के साथ-साथ धर्म के मार्ग पर चलने की प्रेरणा देता है।